Her dönem bir başka amaç, bir başka önemli kıymettar hal almıştır nitekim. Dönemimizde ve birçok çağda en çok kıymet görmüş, farklı türlerde insanlıkta vuku bulmuş yegane unsur mal-mülktür. Bir zamanlar altın, gümüş; kimi zamanlarda ise kumaş, ipek bu kıymetli mal-mülk unsurlarını tamamlamıştır. Ancak bir zaman sonra artık tümünün yerini tutan, değiş-tokuşu sağlayan yegane unsur para olmuştur. Farklı devletçilik ve milli ilkeler ışığında ise para birimleri ortaya çıkmış ve günümüzde adeta tüm insanlığın en önemli değerleri arasında yer almıştır.
Para birimi, bir devletin para için kabul etmiş olduğu birim değerdir. Ekonomi terimleri ve bilimi içerisinde büyük değere sahiptir. Para birimleri günümüzde ülkelere veya birliklere göre kullanılmaktadır. Avrupa Birliği gibi birliklerin ortak para birimi olabildiği gibi bazı devletlerde ise aynı isimde farklı olgu ve değerde para birimleri vardır. Misalen; Avrupa Birliği ortak para birimi Avro (Euro) olup, benzer isimlerde ama farklı değerlerde ise dolar örnek verilebilir. Amerikan Doları değer bakımından Avusturalya ve Bermuda dolarından çok daha üst düzeyde değer sahibidir.
Para birimlerini temsilen yahut kolayca ifade etmek maksadıyla kısaltmalar kullanılmıştır. En yaygın bililen bazı para birimlerinin kısalmaları şu şekildedir; Türk Lirası (TL), Avro (Eur), Dolar (USD), İngiliz Sterlini (GBP)… Bu kısaltmalar haricinde betimlemesi daha anlaşılır ve kolay olması bakımından bazı değerli para birimlerinde simgeleştirmeler yapılmıştır. Bunlardan bazıları;
Dolar: $
Euro (Avro): €
Türk Lirası: ₺
Dünya üzerinde 200’den daha fazla para birimi bulunduğu bilinmektedir. Para sözcüğü Farça kökenli olup, Türkçe’ye geçmiştir. Para’nın ilk mucitleri ise Lidyalılardır ki, o zamanlar sikke olarak adlandırılmış, Altın, gümüş, bakır, nikel, tunç ve alüminyum ve benzeri metal alaşımlardan üretilmiştir. İlk kağıt para ise Çin topraklarında geliştirilmiştir. Paranın temel dört işlevi bulunmaktadır ki bunlar; değişim aracı işlevi, hesap ve değer birimi işlevi, değer biriktirme ve spekülasyon işlevi, bir iktisat aracı olması işlevidir.
Her bir para biriminin bir ismi, sembolü, uluslararası kodu ve değeri olduğu unutulmamalıdır. Bütün paralar dünyada geçerli olup, işlev göstermiyor olabilir. Tüm dünyada en çok işlev gösteren, değerli para birimi ise Dolar ile Avru (Euro)’dur. Bazı ülkelerde Japon yeni kıymetliyken bazılarında da Manat, Dolar yahut Rus Rublesi kıymetli olabilmektedir. Geçerliliğin ötesinde ise her bir para birimi bir veya birkaç devlette resmi para birimi olarak kullanılmaktadır. Türkiye Cumhuriyetinin resmi tedavülde olan para birimi Türk Lirasıdır. Uluslararası finans piyasasında en çok Amerikan Doları ve Avro hüküm sürmektedir.
Yaygın Kullanılan Para Birimleri ve Özellikleri
En yaygın kullanılan para birimleri; Amerikan Doları, Avro (Euro), İngiliz Sterlini, Japon Yeni, Kanada Doları, Avustralya Doları, İsviçre Frangı, Çin Yuanı, Singapur Doları, Hong Kong Doları, Güney Afrika Randı, Danimarka Kronudur.
Amerikan Doları USD: $ – Dünyanın en güçlü para birimi ünvanına sahiptir. Birçok büyük ve önemli ekonomi – finans piyasasının para birimidir.
Tedavülde olan dolar türleri: 1$, 5$, 10$, 20$, 50$ ve 100$.
Madeni paraları: 1₵, 5₵, 10₵, 25₵, 50₵.
Amerikan Dolarını Kullanan Devletler: Amerika Birleşik Devletleri, Zimbabwe, Porto Riko, Palau, Mikronezya Federal Devletleri, Marshall Adaları, Ekvator, El Salvador, Doğu Timor.
Avro (Euro) EUR: € – Doların üstünlüğüne son vermek maksatlı Avrupa Birliği ülkelerinde basılan para birimidir. AB üyesi 27 ülkeden 17’si ve AB’ye üye olmayan 3 ülkenin para birimidir. Amerikan Doları ile beraber piyasada kullanılan II. Para birimidir.
Tedavüldeki Euro banknotları; 5 €, 10 €, 20 €, 50 €, 100 €, 200 € ve 500€
Euro madeni paralar; 0,01€, 0,02€, 0,05€, 0,10€, 0,20€, 0,50€, 1,00€ ve 2,00€
Avro (Euro) Kullanan Devletler: Avrupa Birliği Ülkeleri (Almanya, Avusturya, Belçika, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İtalya, Güney Kıbrıs Rum Cumhuriyeti, Letonya, Lüksemburg, Malta, Portekiz, Slovakya, Slovenya, Yunanistan). Avrupa Birliği Üyesi Olmayan Ülkeler (Andorra, Monako, San Marino, Vatikan, Karadağ, Kosova).
Türkiye Cumhuriyeti Para Birimi Türk Lirası TRY: (₺ – TL) Türkiye Cumhuriyeti ve Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde kullanılan resmi para birimidir. Alt birimi kuruş olup, basım yetkisi yalnızca (TCMB) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na aittir.
Tedavüldeki Türk lirası banknotları; 5 TL, 10 TL, 20 TL, 50 TL, 100 TL ve 200 TL.
Türk lirası madeni paralar; 5 kr, 10 kr, 25 kr, 50 kr ve 1 TL. (1 kr nadiren)
Dünyanın En Değerli ve Değersiz Para Birimleri
Dünyanın en çok kullanılan para birimi Dolar ve Avro olmasına rağmen en kıymetli olanları elbette ki bunlar değil.
Kuveyt Dinarı: Ortalama 3,39 Amerikan Doları seviyesinde değer görmekte ve en değerli para birimi olarak bilinmektedir. 1 Kuveyt Dinarı 16 Türk Lirasından fazla etmektedir.
Bahreyn Dinarı: 2.76 Amerikan Dolarına denk gelmektedir ve ikinci değerli dünya para birimidir. 1 Bahreyn Dinarı ortalama 12 Türk Lirasından fazla tutmaktadır.
Umman Riyali: Dünyanın en değerli ve kıymet gören 3. Para birimi ise Ummam Riyalidir ki, 2,63 dolaylarında Amerikan Dolarına denk gelmektedir. 1 Umman Riyali 12.60 Türk Lirasından fazla etmektedir.
Akabinde Ürdün Dinarı, İngiliz Sterlini, İsviçre Frangı ve Cayman Adaları Doları değerli para birimleri arasındadır. Bu para birimlerinden sonra ise Amerikan Doları ve Euro (Avro) değerli gelmektedir.
Dünyanın En Değersiz Para Birimleri
Güney Kore Wonu: Birçok teknolojik ve sanati gelişimine karşın hala para birimi düşük ve değersiz ülkeler arasındaki Güney Kore Wonu, 2020 verilerine göre dünyanın en değersiz para birimlerinin başını çekmektedir. Turizm alanında doların normal olduğu ülkeler için Güney Kore ideal ülkeler arasındadır.
Kamboçya Rieli: Güneydoğu Asya’da bulunan ülkenin resmi para birimi olup, 15 milyon civarı nüfusa sahip ülkedir Kamboçya. En değersiz ikinci para birimidir.
Sierra Leone Leonesi: Batı Afrikada bulunan bu ülke, 1964’ten beri Sierra Leone Leonesi isimli para birimini kullanmaktadır ve en değersiz para birimleri arasında yer almaktadır.
Diğer değeri düşük para birimlerinden bazıları ise şunlardır; Paraguay Guaranisi, Gine Frangı, Endonezya Rupiahı, Vietnam Dongu, Belarus (Beyaz Rusya) Rublesi, İran Riyalidir.
2020 yılı verilerince Türk Lirası ilk defa dolar karşısında bu kadar büyük ve hızlı düşüş sağlamış, dünya para birimleri arasında ise 22. Sıralamada Türk Lirası yer alabilmiştir ki, beklenen ve dönem şartlarına göre çok geri ve düşük bir seviye denecek düzeydedir. Her geçen gün de bu sıralama geriye gitmekte ve Dolar ile Avro Türk Lirası karşısında çok daha değerli hal almaktadır. Bulgar Levası, Libya Dinarı, Suudi Arabistan Riyali, Romanya Leyi dahi Türk Lirasından daha değerli bir konuma ulabilmiştir. Türk Lirası, 2014 – 2015 yıllarında en kıymetli para birimleriyle aynı düzeye ilerleyebilirken, 2019 sonu, 2020 yılı içerisinde tarihin en büyük düşüşünü yaşamıştır.
Uluslararası Para Birimleri ve Kısaltmaları
| Döviz Kodu | Döviz Birimi (TR) | Döviz Birimi (EN) | Döviz Sembolü |
| USD | Amerikan Doları | US Dollar | $ |
| TRY | Türk Lirası | Turkish Lira | TL |
| EUR | Euro | Euro | € |
| GBP | Sterlin | British Pound | £ |
| CHF | İsviçre Frangı | Swiss Franc | CHF |
| CNY | Çin Yuanı | Chinese Yuan Renminbi | ¥ |
| JPY | Japon Yeni | Japanese Yen | ¥ |
| SAR | Suudi A. Riyali | Saudi Arabian Riyal | ﷼ |
| NOK | Norveç Kronu | Norwegian Krone | kr |
| DKK | Danimarka Kronu | Danish Krone | kr |
| AUD | Avustralya Doları | Australian Dollar | $ |
| CAD | Kanada Doları | Canadian Dollar | $ |
| SEK | İsveç Kronu | Swedish Krona | kr |
| KWD | Kuveyt Dinarı | Kuwaiti Dinar | د.ك |
| IRR | İran Riyali | Iranian Rial | ﷼ |
| RUB | Rus Rublesi | Russian Ruble | руб |
| AFN | Afganistan Afganisi | Afghan Afghani | ؋ |
| AOA | Angola Kvanzası | Angolan Kwanza | Kz |
| ARS | Arjantin Pezosu | Argentine Peso | $ |
| ALL | Arnavut Leki | Albanian Lek | Lek |
| AWG | Aruba Florini | Aruban or Dutch Guilder | ƒ |
| AZN | Azerbaycan Manatı | Azerbaijani New Manat | ман |
| AED | B.A.E. Dirhemi | Emirati Dirham | د.إ |
| BSD | Bahama Doları | Bahamian Dollar | $ |
| BHD | Bahreyn Dinarı | Bahraini Dinar | د.ب |
| BDT | Bangladeş Takası | Bangladeshi Taka | ৳ |
| BBD | Barbados Doları | Barbadian or Bajan Dollar | $ |
| BYR | Belarus Rublesi | Belarusian Ruble | p. |
| BZD | Belize Doları | Belizean Dollar | BZ$ |
| BMD | Bermuda Doları | Bermudian Dollar | $ |
| BTN | Bhutan Ngultrumu | Bhutanese Ngultrum | Nu |
| BOB | Bolivya Bolivyanosu | Bolivian Boliviano | $b |
| BAM | Bosna Konvertibl Mark | Bosnian Convertible Marka | KM |
| BWP | Botsvana Pulası | Botswana Pula | P |
| BRL | Brazilya Reali | Brazilian Real | R$ |
| BND | Brunei Doları | Bruneian Dollar | $ |
| BGN | Bulgar Levası | Bulgarian Lev | лв |
| BIF | Burundi Frangı | Burundian Franc | — |
| XAF | CFA Frangı BEAC | Central African CFA Franc BEAC | — |
| CVE | Cape Verde Eskudosu | Cape Verdean Escudo | — |
| GIP | Cebelitarık Paundu | Gibraltar Pound | £ |
| DZD | Cezayir Dinarı | Algerian Dinar | — |
| DJF | Cibuti Frangı | Djiboutian Franc | — |
| CZK | Çek Korunası | Czech Koruna | Kč |
| DOP | Dominik Pezosu | Dominican Peso | RD$ |
| XCD | Doğu Karayip Doları | East Caribbean Dollar | $ |
| SVC | El Salvador Kolonu | Salvadoran Colon | $ |
| IDR | Endonezya Rupisi | Indonesian Rupiah | Rp |
| ERN | Eritre, Nakfa | Eritrean Nakfa | — |
| AMD | Ermenistan Dramı | Armenian Dram | — |
| ETB | Etiyopya Biri | Ethiopian Birr | — |
| FKP | Falkland Adaları Lirası | Falkland Island Pound | £ |
| MAD | Fas Dirhemi | Moroccan Dirham | — |
| FJD | Fiji Doları | Fijian Dollar | $ |
| PHP | Filipinler Pesosu | Philippine Peso | ₱ |
| GMD | Gambiya Dalasisi | Gambian Dalasi | — |
| GHS | Gana Cedisi | Ghanaian Cedi | ¢ |
| GNF | Gine Frangı | Guinean Franc | — |
| GTQ | Guatemala Kuetzalı | Guatemalan Quetzal | Q |
| GYD | Guyana Doları | Guyanese Dollar | $ |
| ZAR | Güney Afrika Randı | South African Rand | R |
| KRW | Güney Kore Wonu | South Korean Won | ₩ |
| GEL | Gürcistan Larisi | Georgian Lari | — |
| HTG | Haiti Gurdesi | Haitian Gourde | — |
| INR | Hindistan Rupisi | Indian Rupee | ₹ |
| ANG | Hollanda Antilleri Florini | Dutch Guilder | ƒ |
| HNL | Honduras Lempirası | Honduran Lempira | L |
| HKD | Hong Kong Doları | Hong Kong Dollar | $ |
| HRK | Hırvat Kunası | Croatian Kuna | kn |
| IQD | Irak Dinarı | Iraqi Dinar | — |
| ILS | İsrail Yeni Şekeli | Israeli Shekel | ₪ |
| ISK | İzlanda Kronu | Icelandic Krona | kr |
| JMD | Jamaika Doları | Jamaican Dollar | J$ |
| KHR | Kamboçya Rieli | Cambodian Riel | ៛ |
| QAR | Katar Riyali | Qatari Riyal | ﷼ |
| KYD | Kayman Adaları Doları | Caymanian Dollar | $ |
| KZT | Kazakistan Tengesi | Kazakhstani Tenge | лв |
| KES | Kenya Şilini | Kenyan Shilling | KSh |
| COP | Kolombiya Pezosu | Colombian Peso | $ |
| KMF | Komor Frangı | Comoran Franc | — |
| CDF | Kongo Frangı | Congolese Franc | — |
| CRC | Kosta Rika Kolonu | Costa Rican Colon | ₡ |
| KPW | Kuzey Kore Vonu | North Korean Won | ₩ |
| CUP | Küba Pezosu | Cuban Peso | ₱ |
| KGS | Kırgızistan Somu | Kyrgyzstani Som | лв |
| LAK | Laos Kipi | Lao or Laotian Kip | ₭ |
| LSL | Lesotho Lotisi | Basotho Loti | — |
| LVL | Letonya Latsı | Latvian Lats | Ls |
| LRD | Liberya Doları | Liberian Dollar | $ |
| LYD | Libya Dinarı | Libyan Dinar | — |
| LTL | Litvanya Litusu | Lithuanian Litus | Lt |
| LBP | Lübnan Paundu | Lebanese Pound | £ |
| HUF | Macar Forinti | Hungarian Forint | Ft |
| MGA | Madagaskar Doları | Malagasy Ariary | Ar |
| MOP | Makau Patacası | Macau Pataca | — |
| MKD | Makedonya Dinarı | Macedonian Denar | ден |
| MWK | Malavi Kvakası | Malawian Kwacha | — |
| MVR | Maldiv Rufiyası | Maldivian Rufiyaa | Rf |
| MYR | Malezya Ringiti | Malaysian Ringgit | RM |
| MUR | Mauritus Rupisi | Mauritian Rupee | ₨ |
| MXN | Meksika Pezosu | Mexican Peso | $ |
| MDL | Moldova Leyi | Moldovan Leu | — |
| MRO | Moritanya Ouguiyası | Mauritanian Ouguiya | — |
| MZN | Mozambik Metikali | Mozambican Metical | MT |
| MNT | Moğolistan Tugriki | Mongolian Tughrik | ₮ |
| MMK | Myanmar Kyatı | Burmese Kyat | — |
| EGP | Mısır Lirası | Egyptian Pound | £ |
| NAD | Namibya Doları | Namibian Dollar | $ |
| NPR | Nepal Rupisi | Nepalese Rupee | ₨ |
| NGN | Nijerya Nairası | Nigerian Naira | ₦ |
| NIO | Nikaragua Kordoba Orosu | Nicaraguan Cordoba | C$ |
| UZS | Özbekistan Sumu | Uzbekistani Som | лв |
| PAB | Panama Balboası | Panamanian Balboa | B/. |
| PGK | Papua Yeni Gine Kinası | Papua New Guinean Kina | — |
| PYG | Paraguay Guaranisi | Paraguayan Guarani | Gs |
| PEN | Peru Yeni Solu | Peruvian Nuevo Sol | S/. |
| PLN | Polonya Zlotisi | Polish Zloty | zł |
| RON | Romen Leyi | Romanian New Leu | lei |
| RWF | Ruanda Frangı | Rwandan Franc | — |
| SHP | Saint Helena Paundu | Saint Helenian Pound | £ |
| WST | Samoa Talası | Samoan Tala | — |
| STD | Sao Tome ve P. Dobrası | Sao Tomean Dobra | — |
| SCR | Seyşeller Rupisi | Seychellois Rupee | ₨ |
| SLL | Sierra Leone Leonu | Sierra Leonean Leone | — |
| SGD | Singapur Doları | Singapore Dollar | $ |
| SBD | Solomon Adaları Doları | Solomon Islander Dollar | $ |
| SOS | Somali Şilini | Somali Shilling | S |
| LKR | Sri Lanka Rupisi | Sri Lankan Rupee | ₨ |
| SDG | Sudan Dinarı | Sudanese Pound | — |
| SRD | Surinam Doları | Surinamese Dollar | $ |
| SYP | Suriye Lirası | Syrian Pound | £ |
| SZL | Svaziland Lilangenisi | Swazi Lilangeni | — |
| RSD | Sırp Dinarı | Serbian Dinar | Дин. |
| CLP | Şili Pezosu | Chilean Peso | $ |
| TJS | Tacikistan Somonisi | Tajikistani Somoni | — |
| TZS | Tanzanya Şilini | Tanzanian Shilling | — |
| THB | Tayland Bahtı | Thai Baht | ฿ |
| TWD | Tayvan Yeni Doları | Taiwan New Dollar | NT$ |
| TOP | Tonga Paangası | Tongan Paanga | — |
| TTD | Trinidad ve Tobago Doları | Trinidadian Dollar | TT$ |
| TND | Tunus Dinarı | Tunisian Dinar | DT |
| TMT | Türkmenistan Y. Manatı | Turkmenistani Manat | — |
| UGX | Uganda Şilini | Ugandan Shilling | USh |
| UAH | Ukrayna Hryvniası | Ukrainian Hryvnia | ₴ |
| OMR | Umman Riyali | Omani Rial | ﷼ |
| UYU | Uruguay Pezosu | Uruguayan Peso | $U |
| JOD | Ürdün Dinarı | Jordanian Dinar | JD |
| VUV | Vanuatu Vatusu | Ni-Vanuatu Vatu | — |
| VEF | Venezuela Bolivarı | Venezuelan Bolivar | Bs |
| VND | Vietnam Dongu | Vietnamese Dong | ₫ |
| YER | Yemen Riyali | Yemeni Rial | ﷼ |
| NZD | Yeni Zelanda Doları | New Zealand Dollar | $ |
| ZMW | Zambian Kwacha | Zambian Kwacha | — |
| ZWL | Zimbabve Doları | Zimbabwean Dollar | Z$ |